Grasbeton – Barack Obama zou er trots op zijn

Artikel in de Volksrant 13 Nov 2020
Door Ciska Schippers

Dit is de uitdaging: bouwen zonder beton gaat niet. Maar de productie van beton is mondiaal een enorme CO2-aanjager. Betonmaker Jaap Schotanus ging op zoek naar een oplossing en vond die mede dankzij vrijpostige ganzen.

Jaap Schotanus laat de machine zien die het circulaire beton mogelijk maakt.Beeld Raymond Rutting / de Volkskrant
‘Welkom in de toekomst.’ Met een brede lach gebaart Jaap Schotanus, eigenaar van Bio Bound, naar stapels grind en zand. Luidruchtige machines breken beton in steeds kleinere stukjes, shovels rijden rond met bakken vol grind en aan het eind van de hal wordt nieuw beton in bakken gestort. Het lijkt een reguliere betoncentrale, maar onder andere hier in Zaandam wordt gewerkt aan een revolutie in de betonwereld: circulair beton, met gras als speciale toevoeging.

Jaap Schotanus zat al jaren ‘in het beton’, toen zijn vriendin hem vijf jaar geleden wees op een Facebookoproep van Gert-Jan Petrie. Rondom Schiphol verbouwt boer Petrie onder andere de grassoort Miscanthus, om in de weg vliegende ganzen te weren. Op Facebook opperde hij dat Miscanthus als versteviger aan beton kan worden toegevoegd. Schotanus nam het eerst niet serieus: ‘Gras in beton, dat kan helemaal niet, dacht ik. Dat gaat rotten.’

Toch ging Schotanus bij Petrie op de koffie. ‘Petrie wierp tegen dat er helemaal niet genoeg zuurstof in beton zit om te gaan rotten. Toen ben ik het toch maar gaan proberen.’

Beton wordt gewapend met staal, zodat het buigt in plaats van breekt als er gewicht op komt. Miscanthus werkte ook als wapening, legt Schotanus uit, waardoor er minder staal nodig is. Het product wordt lichter, makkelijker te plaatsen en dat bespaart kosten en energie. ‘Met een lichtere constructie kan je miljoenen besparen. Toen wist ik: ik heb hier iets moois in handen’, aldus de ondernemer. Daarnaast neemt het gras veel CO2 op, dat in het beton wordt opgeslagen.

Met zijn nieuwe product ging Schotanus bij fabrikanten langs, op zoek naar een productiepartner. Dat was niet makkelijk. ‘Elke fabrikant verklaarde Japie voor knettergek. Ze dachten hetzelfde als ik in het begin: wie doet er nou gras in beton?’

Mede door de afspraken over CO2-reductie in het Klimaatakkoord van Parijs kreeg Bio Bound de wind mee. ‘Er werd nog niet meteen de polonaise gedanst, het kost tijd. Maar langzaam kwam er meer aandacht voor de belasting op het milieu en mocht ik toch nog eens m’n verhaal komen doen’, vertelt de ondernemer.

WAT IS DE CIRCULAIRE ECONOMIE?

In een circulaire economie is geen afval meer en worden grondstoffen zoveel mogelijk hergebruikt. Het doel van de Nederlandse overheid is om in 2050 compleet circulair te zijn. Circulariteit is meer dan alleen recyclen, maar bijvoorbeeld ook bij productontwerp al nadenken over reparatie en hergebruik. In deze serie gaat de Volkskrant op zoek naar circulaire initiatieven in verschillende branches, om te zien wat de mogelijkheden zijn en waar de problemen liggen. Lees hier alle afleveringen.
Beton als vervuiler
De wereldwijde betonproductie draagt 5 tot 7 procent bij aan de jaarlijkse CO2-uitstoot. In Nederland wordt ieder jaar rond de 15 miljoen kubieke meter beton geproduceerd, waarbij 3,7 megaton CO2 vrijkomt. Ter vergelijking: de totale Nederlandse uitstoot van CO2 bedroeg in 2018 ruim 161 megaton. Beton is daarmee verantwoordelijk voor 2,3 procent van de totale Nederlandse uitstoot.

Beton bestaat uit cement, toeslagmaterialen zoals zand of grind, water en hulpstoffen. Bij het maken van beton leidt met name cementproductie tot hoge CO2-uitstoot. Nederland produceert in vergelijking met andere EU-landen het minste cement, maar importeert veel uit bijvoorbeeld België en Duitsland. Daarom is de CO2-uitstoot door cementproductie in Nederland veel lager dan in omringende landen. De grootste cementproducent is Duitsland, waar de productie zorgt voor 13 megaton CO2-uitstoot.

Dat houdt niet in dat we weinig cement gebruiken. Het Nederlandse cementverbruik loopt sinds 2016 jaarlijks op na een forse daling na 2008, toen de bouwsector een klap kreeg als gevolg van de kredietcrisis. Hetzelfde effect wordt nu verwacht vanwege coronacrisis en de eerder opgelopen vertragingen door het stikstofbeleid van de overheid.

Flourish logoA Flourish chart

Met het toevoegen van organische hulpstoffen zoals Miscanthus kan CO2 uit de lucht worden verwijderd. Als in 2030 een kwart van de niet-dragende betonconstructies worden geproduceerd met biobased beton, kan dat volgens het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) een vastlegging van 1,1 megaton CO2 opleveren.

Betonakkoord

In 2018 ondertekenden verschillende bouwbedrijven, leveranciers en private en publieke opdrachtgevers het Betonakkoord om samen de betonketen te verduurzamen. De vastgestelde doelen zijn onder andere de CO2-uitstoot met minstens 30 procent te reduceren in 2030 ten opzichte van 1990, met de ambitie om tot 49 procent reductie te komen. Qua circulariteit willen de ondertekenaars in 2030 100 procent van het vrijkomend beton hoogwaardig hergebruiken.

De uitvoering van het akkoord zit nog in de eerste fase, die loopt tot begin 2022. ‘Tot die tijd bereiden we alles voor zodat iedereen het Betonakkoord kan uitvoeren’, vertelt Jacqueline Cramer, voorzitter van het Betonakkoord.

Om de omslag te bewerkstelligen kijkt Cramer vooral naar de private en publieke opdrachtgevers, waaronder overheden. ‘Als zij een opdracht willen laten uitvoeren, is het zaak dat ze in de aanbesteding eisen opnemen die aansluiten bij deze doelen. De markt moet daar dan automatisch aan voldoen om de opdracht te krijgen.’ De aanbesteding duurzaam aanschrijven is voor opdrachtgevers nu nog geen verplichting. ‘Maar als ze daar onvoldoende bereid toe blijken ga ik terug naar de overheid, die het akkoord ook hebben ondertekend. Het is een vrijwillig, maar geen vrijblijvend akkoord.’

Of de doelen gehaald worden, is afhankelijk van veel partijen. ‘Iedereen moet zijn verantwoordelijkheid nemen’, benoemt Cramer. ‘De opdrachtgevers moeten aanbestedingen uitzetten met de juiste duurzaamheidseisen en de markt moet zich daarop voorbereiden. Daarnaast kan de overheid een aantal normen flexibeler maken. Er zijn bijvoorbeeld algemene regels over hoeveel cement in een product moet, maar voor bepaalde toepassingen kun je ook veilig met minder cement af. En dat reduceert de CO2-uitstoot.’

‘Het is een taaie sector, omdat het zo complex en gereguleerd is. En dat is ook logisch. Als een brug in elkaar zakt is de overheid verantwoordelijk’, vertelt de voorzitter. ‘Daarom zijn innovatiegelden van de overheid zijn nodig, om alle circulaire innovaties en aangepaste normen eerst uitgebreid te testen.’ Cramer is optimistisch dat alle doelen gehaald worden. Ze lacht: ‘Alle beren die ik op de weg tegenkom probeer ik vriendelijk, doch gedecideerd, de kop in te drukken.’

SmartCrusher

De doelen van het Betonakkoord sluiten aan bij de ambities van Schotanus. Het toegevoegde gras is namelijk niet de enige innovatie, het beton van Bio Bound is ook circulair. Bij Smart Circular Products in Zaandam gebruikt Schotanus de zogeheten SmartCrusher. Deze machine breekt oud beton af en wint niet alleen het zand en grind terug, zoals al vaker gebeurt. Ook het cement, wat voorheen niet mogelijk was, wordt gescheiden. En cement terugwinnen is belangrijk, want opnieuw produceren zorgt voor veel CO2-uitstoot.

Met gebruik van deze machine wordt beton circulair: alles kan opnieuw hoogwaardig gebruikt worden, voor nieuwe betonproducten. Dat onderscheidt Bio Bound van veel grote bedrijven, vertelt Schotanus: ‘Ik zou liegen als ik zeg dat ik het puur uit idealisme doe. Als klein bedrijf moet je wat unieks neerzetten om te overleven. Als ik hetzelfde product neerzet als grote bedrijven heeft het geen zin.’

De opdrachtgevers, in het geval van Bio Bound voornamelijk gemeenten en provincies, vragen vaak of de leveranciers de oude materialen innemen. De leveranciers betalen vervolgens brekers om het beton af te nemen. Bio Bound breekt het beton gratis, vertelt Schotanus. ‘En in de toekomst kunnen we er misschien zelfs geld voor geven, want wij zien het als een grondstof.’ De betonondernemer zou graag zien dat gemeenten strengere eisen stellen. ‘Dat afnemers moeten recyclen, niet downcyclen. Laat de leverancier maar aantonen dat er een nieuw betonproduct van wordt gemaakt.’

In de geest van Barack Obama

Omdat het een nieuw product is, merkt Schotanus nog wat terughoudendheid. ‘Het is een traditionele markt waar we inzitten. Producenten denken: waarom moeten we veranderen? Het gaat goed hier, de bruggen storten niet in.’ Ook de prijs speelt een rol. ‘Ze willen een circulair product, maar niet 10 procent meer betalen. Maar kijk naar het totaalplaatje: ze mogen oud beton gratis inleveren in plaats van stortkosten betalen. Plus de winst op het milieu.’

Op zijn website staat een quote van Barack Obama: ‘Wij zijn de eerste generatie die klimaatverandering aan den lijve voelt, en we zijn de laatste die er iets aan kan doen.’ Schotanus benadrukt: ‘Nu ik weet dat het ook anders kan, kan ik niet anders dan dat te blijven propaganderen. Ik denk dat we aan het begin staan van fantastische nieuwe ontdekkingen.’